بیوگرافی سید محمد بهشتی

سید محمد حسینی بهشتی

شهید آیت‌الله سید محمد حسینی بهشتی، یکی از برجسته‌ترین روحانیون، سیاستمداران و نظریه‌پردازان انقلاب اسلامی ایران، در 2 آبان 1307 شمسی در محله لنبان اصفهان، در خانواده‌ای مذهبی و روحانی به دنیا آمد. پدرش، حجت‌الاسلام سید فضل‌الله حسینی بهشتی، از مدرسان حوزه علمیه اصفهان و امام جماعت مسجد لومبان بود که گاه به روستاهای اطراف برای اقامه نماز جماعت می‌رفت. مادرش، معصومه بیگم خاتون‌آبادی، از خاندان علمای برجسته اصفهان و فرزند آیت‌الله میرزا محمدصادق خاتون‌آبادی (از شاگردان آخوند خراسانی و سید محمدکاظم یزدی) بود.

کودکی و تحصیلات اولیه

از چهار سالگی خواندن، نوشتن و قرائت قرآن را آغاز کرد و در شش سالگی وارد دبستان ثروت اصفهان شد. هوش و ذکاوت بالای او سبب شد که تحصیلات ابتدایی را زودتر به پایان برساند. در سال 1321، در مقطع سوم دبیرستان (دبیرستان سعدی)، مدرسه را ترک کرد و برای تحصیل علوم دینی وارد حوزه علمیه اصفهان شد. تا اواخر سطوح عالیه را در اصفهان گذراند و در سال 1325، در هجده سالگی، به حوزه علمیه قم مهاجرت کرد.

در قم، حجره‌ای در مدرسه حجتیه گرفت و درس خارج فقه و اصول را نزد اساتیدی چون آیت‌الله العظمی بروجردی، امام خمینی (ره)، آیت‌الله سید محمد محقق داماد، آیت‌الله سید محمدتقی خوانساری و آیت‌الله کوه‌کمره‌ای فرا گرفت. همچنین بخشی از فلسفه را نزد علامه طباطبایی آموخت. در سال 1327، دیپلم ادبی را به صورت متفرقه گرفت و بعدها در دانشگاه تهران، رشته فلسفه را تا مقطع دکترا ادامه داد و در سال 1353 رساله دکترایش را با عنوان «مسائل ما بعد الطبیعه در قرآن» دفاع کرد.

فعالیت‌های فرهنگی و مبارزاتی پیش از انقلاب

از جوانی به فعالیت‌های اجتماعی، آموزشی و تبلیغی علاقه‌مند بود. در سال 1326، همراه با گروهی 18 نفره شامل شهید مرتضی مطهری، شیوه جدیدی از مسافرت‌های تبلیغی را تجربه کرد. در دهه 1330، در نهضت ملی نفت شرکت فعال داشت و تحت تاثیر مبارزات آیت‌الله کاشانی و دکتر مصدق بود. پس از کودتای 28 مرداد 1332، ضعف نیروهای مذهبی را احساس کرد و به فکر سازماندهی افتاد.

در قم، کلاس‌های زبان انگلیسی و علوم جدید برای طلاب دایر کرد و در تاسیس مدرسه حقانی (منتظریه) با آیت‌الله قدوسی همکاری نمود. در سال‌های 1340، به مبارزات علیه رژیم پهلوی پیوست و در قیام 15 خرداد 1342 نقش داشت. چندین بار توسط ساواک دستگیر و ممنوع‌المنبر شد.

در سال 1343، به درخواست آیت‌الله میلانی و آیت‌الله خوانساری، به هامبورگ آلمان رفت و مرکز اسلامی هامبورگ را اداره کرد. در آنجا مسجد را به مرکزی فرهنگی برای مسلمانان اروپا تبدیل کرد، با امام موسی صدر و دیگر شخصیت‌ها همکاری نمود و سفرهایی به کشورهای عربی و اروپایی داشت. در سال 1349 به ایران بازگشت و فعالیت‌های خود را در قم و تهران ادامه داد: تاسیس جلسات «گفتار ماه»، مدرسه رفاه، مرکز انتشارات اسلامی و همکاری در نشریات مانند مکتب تشیع.

نقش در انقلاب اسلامی و پس از آن

شهید بهشتی از افراد نزدیک به امام خمینی (ره) بود و در تشکیل شورای انقلاب (در پاریس، 1357) نقش کلیدی داشت. پس از پیروزی انقلاب، عضو شورای انقلاب شد و مدتی ریاست آن را بر عهده گرفت. در تاسیس حزب جمهوری اسلامی (29 بهمن 1357) همراه با آیت‌الله خامنه‌ای، هاشمی رفسنجانی، موسوی اردبیلی و شهید باهنر مشارکت کرد و نخستین دبیرکل آن شد.

در مجلس خبرگان قانون اساسی، نایب‌رئیس بود و نقش مهمی در تدوین قانون اساسی، به ویژه اصل ولایت فقیه، ایفا کرد. گاهی از او به عنوان یکی از نظریه‌پردازان اصلی ولایت فقیه یاد می‌شود. پس از استعفای دولت موقت، مدتی عضو شورای موقت ریاست‌جمهوری بود و در اسفند 1358، با حکم امام خمینی، رئیس دیوان عالی کشور و شورای عالی قضایی شد.

خانواده

همسرش عزتم السادات طباطبایی بود و چهار فرزند داشتند: دو دختر (ملوک‌السادات و فخرالسادات) و دو پسر (سید محمدرضا حسینی بهشتی، دانشیار فلسفه دانشگاه تهران، و سید علیرضا حسینی بهشتی، عضو هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس).

شهادت

در شامگاه 7 تیر 1360، در انفجار دفتر مرکزی حزب جمهوری اسلامی توسط سازمان مجاهدین خلق (منافقین)، در حین سخنرانی، به همراه 72 تن از یاران انقلاب (از جمله وزرا و نمایندگان) به شهادت رسید. دو بمب قدرتمند (یکی زیر تریبون و دیگری روی ستون اصلی) سبب ریزش سقف و کشته شدن بسیاری شد.

یکی از نقل‌های معروف از آخرین لحظات ایشان: پس از انفجار اولیه و مکث، فرمودند: «بچه‌ها، بوی بهشت می‌آید... شما هم بوی بهشت را حس می‌کنید؟»

امام خمینی (ره) در پیام تسلیت فرمودند: «بهشتی مظلوم زیست و مظلوم مرد و خار چشم دشمنان اسلام بود.»

آثار و میراث

شهید بهشتی آثار متعددی از خود به جای گذاشت، از جمله: بانکداری و قوانین مالی اسلام، ولایت فقیه، نقش امامت در جامعه اسلامی، اقتصاد اسلامی، حزب چه می‌دانیم، و سخنرانی‌های متعدد. او نماد مدیریت، سازماندهی و مبارزه مظلومانه در راه استقرار جمهوری اسلامی است و یادش همواره زنده مانده.