عباس اقبال آشتیانی

عباس اقبال آشتیانی

عباس اقبال آشتیانی مورخ، ادیب و نویسنده و استاد دانشگاه است. پس از آموختن دروس ابتدایی در سال ۱۳۲۸ قمری به تهران آمد و ابتدا در مدرسه شرکت گلستان و سپس در مدرسه دارالفنون تحصیل کرد. پس از فراغت از تحصیل در دارالفنون به معلمی در همان مدرسه انتخاب شد و معاونت کتابخانه عمومی معارف را نیز به عهده گرفت. پس از تاسیس دارالمعلمین عالی با توجه به درخشندگی خاصی که در دارالفنون از خود نشان داده بود، برای تدریس دعوت شد و سال ها تدریس ادبیات، تاریخ و جغرافیا در دارالمعلیمن عالی و همچنین در مدارس نظام و علوم سیاسی بر عهده او بود.

اقبال سمت معلمی در مدرسه نظام را هم به عهده داشت و در سال ۱۳۰۴ با سمت منشی هیئت نظامی به پاریس رفت و در آنجا به مطالعه و تحقیق در کتابخانه ها و تکمیل دانش خود ادامه داد و دوره لیسانس خود را گذراند. اقبال در پاریس با محمد قزوینی مراوده یافت و از همکاری و راهنمایی او در تحقیق و تصحیح متون بهره جست. پس از بازگشت از ابتدای تاسیس دانشگاه تهران در سال ۱۳۱۳ به استادی دانشگاه برگزیده شد. در سال ۱۳۱۷ به عضویت فرهنگستان انتخاب شد، اما بارها مخالفت صریح خود را با نحوه کار فرهنگستان اعلام کرد. از سال ۱۳۱۳ تا ۱۳۲۸ مجله یادگار را در تهران منتشر کرد و نیز به تاسیس انجمن نشر آثار مبادرت ورزید که نشر متون کهن فارسی را در نظر داشت. در سال ۱۳۲۸ در حالی که از تعطیل اجباری مجله یادگار آزرده خاطر بود، با سمت رایزن فرهنگی در ترکیه به آنکارا رفت. در بهار ۱۳۳۳ در کنگره هزاره ابن سینا در تهران حضور یافت و سخنرانی او مورد توجه قرار گرفت. در ۲۱ آبان ماه ۱۳۳۴ در حالی که متصدی سمت رایزنی فرهنگی ایران در ایتالیا بود که در ۵۹ سالگی درگذشت.

عباس اقبال طی سال های فعالیت نویسندگی خود تعداد پرشماری مقاله در زمینه های ادبی، تاریخی و اجتماعی از خود به یادگار نهاد. این مقاله ها در مجله هایی چون بهار، دانشکده، مهر، ایرانشهر، ارمغان، یغما، فروغ و تربیت انتشار یافت. خود او مجله یادگار را تاسیس کرد و به مدت پنج سال از ۱۳۲۳ تا ۱۳۲۸ انتشار داد که در میان معدود نشریات ادبی و تاریخی آن زمان کاملاً متمایز است.  او را بنیان گذار مقاله نویسی به معنی فنی آن دانسته اند. وی پژوهشگری پرکار و مورخی صمیمی و ادیبی آگاه به مقتضای زمان بود. او بعد از محمد قزوینی در شمار معدود پژوهشگرانی است که شیوه جدید تحقیق علمی را در تاریخ نویسی و تصحیح متون رواج دادند. نخستین کتابی که از او منتشر شد دوره تاریخ عمومی برای سال اول دبیرستان بود.

عباس اقبال در شمار نخستین پژوهشگرانی است که شیوه ساده نویسی و تصحیح متون بعد از مشروطیت را دایر کردند. شیوه اقبال در تاریخ نویسی شیوه ای التقاطی است، بدین معنی که امانت تاریخ نویسان قدیم و اسلامی را با روش انتقادی مورخان غربی توام ساخته است. به خصوص در نوشتن تاریخ، هدف اقبال به گفته خودش آگاه ساختن به سابقه درخشان کشور اجدادی خود و وضع جغرافیایی سرزمین است. در روزگاری که اقبال به نوشتن تاریخ برای دوره متوسطه پرداخت، گذشته از گروهی بسیار معدود، شیوه رایج، بیشتر شیوه مورخان و متکلفان دوران قاجار بود. دوره تاریخ عمومی برای کلاس های متوسطه دارای چنان اعتباری بود که تا سال ها بعد آنچه تاریخ عمومی برای مدارس نوشته شده تقلید از کتاب او بوده است.