محمد خوانساری

محمد خوانساری

محمد خوانساری استاد دانشگاه، عضو پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی و یکی از بزرگ ترینمنطق دانان دوران معاصر بود. وی استاد برجسته فلسفه و منطق در دانشگاه تهران بود. پس از طی دوره ابتدایی در مدرسه؛ دوره متوسطه در دبیرستان سعدی اصفهان را به پایان رساند. پس از به انجام رساندن تحصیلات مقدماتی و بعد از مدتی پرداختن به تحصیلات حوزوی، جهت ادامه تحصیلات کلاسیک ش وارد دانشسرای مقدماتی شد.

وی در سال ۱۳۱۹ به اخذ دیپلم دانش سرای مقدماتی نایل شد. از آن جا که رتبه دوم را دارا بود جهت ادامه تحصیل در دانشسرای عالی به تهران آمد. از استادان بنام خوانساری در این دوره می توان از جلال الدین همایی نام برد که در آن زمان با عنوان دبیری تازه به دانشگاه منتقل شده بود. خوانساری پس از فراغت از تحصیل در آموزش و پرورش استخدام شد و در دبیرستان عظیمیه شهر ری به تدریس پرداخت. محمد خوانساری از همان سال های اول دبیرستان هم زمان با کسب علوم کلاسیک به تحصیل ادبیات عرب و علوم دینی نیز همت گمارد و در جلسات درس چند تن از علمای طراز اول اصفهان که دارای درجه اجتهاد بودند، اصول عقاید، اخلاق و دیگر علوم مرتبط را آموخت. قسمتی از شرح منظومه حاجی سبزواری و قسمتی از شرح اشارات را هم در محضر میرزا ابوالحسن شعرانی تلمذ نمود و بعدها در مقابله و تصحیح کتاب «مصباح الهدایه» جلال الدین همایی با وی همکاری داشت.

خوانساری در دوران تحصیلات دانشگاهی خود این سعادت را داشت که از محضر نسلی از بزرگ ترین نامداران عرصه های مختلف علوم انسانی، از جمله: ملک الضعرا بهار، عباس اقبال آشتیانی، محمد معین، علی اکبر سیاسی، عیسی صدیق، و بدیع الزمان فروزان فر بهره ببرد. خوانساری در عرصه تدریس در دانشگاه، علاوه بر فلسفه و به خصوص منطق که بعدها به صورت شاخص ترین تخصص او درآمد و به اقتضای ویژگی های رشته فلسفه در آن روزگار، به تدریس علوم تربیتی، روانشناسی و جامعه شناسی نیز می پرداخت. بدین ترتیب او که از عهده تدریس درس هایی چون روانشناسی و علوم تربیتی، به خوبی برمی آمد،هم زمان چندین درس دیگر از جمله تدریس منطق صوری را نیز در دانشگاه عهده دار شد و عجیب این که در مدت زمانی اندک در امر تدریس موفقیتی چشمگیر یافت، به گونه ای که کلاس های درس او از شلوغ ترین کلاس ها به شمار می آمد و این موضوع در آن مقطع برای بسیاری از استادها و همکاران خوانساری امری شگفت آور به نظر می رسید.

عبدالحمید آیتب نویسنده و مترجم بزرگ معاصر، که خود در حدود سال ۱۳۲۵ از شاگردان درس روانشناسی خوانساری در معقول و منقول دانشگاه تهران بوده است، اذعان می کند که خوانساری به رغم سن کمش در آن زمان بسیار خوب تدریس می کرده و به راحتی از عهده اداره کردن کلاسی ۱۰۰ نفری برمی آمد. خوانساری در سال ۱۳۳۷ برای مطالعه و تکمیل تحصیلاتش به فرانسه رفت و در دانشگاه سوربن پاریس مشغول تحصیل شد. او در سوربن، از محضر استادان بزرگ و برجسته ای چون پروفسور پواریه، ژان وال، برنشویگ و ژان پیاژه بهره برد. درس اصلی خوانساری در این دوران منطق ارسطویی بود که آن را از محضر پواریه آموخت. همچنین وی با حضور ممتد در کلاس های پروفسور ژان پیاژه، نظریه پرداز نامدار سوییسی، معرفت شناسی تکوینی را نیز به بهترین شکل آموخت و در سال ۱۳۴۰ موفق به دریافت درجه دکتری با عالی ترین درجه گردید.

وی پس از بازگشتن از فرانسه، به تدریس در دانشگاه تهران ادامه داد و برای سال ها، تدریس درس های منطق، فلسفه عمومی، صرف و نحو متون فارسی فلسفی و فلسفه اسلامی را بر عهده داشت. خوانساری در سال ۱۳۶۱ خورشیدی و در سن ۶۱ سالگی به درخواست خودش، از دانشکده فلسفه و ادبیات دانشگاه تهران بازنشسته شد، اما به گواه تالیفات و تصدی های علمی او، بعد از دوران بازنشستگی نیز خود را فارغ از دانش و پژوهش نیافت و همچنان به تلاش های علمی و فلسفی خویش ادامه داد. بنابه گفته یکی از دانشجویان او (منوچهر صانعی دره بیدی) وی بعد از پیروزی انقلاب ۱۳۵۷ به صورت حق التدریس به تدریس خود در دانشگاه تهران ادامه داد. خوانساری از تاریخ دوم مرداد ماه ۱۳۶۹ به عضویت پیوسته فرهنگستان زبان و ادب فارسی انتخاب گردید و از آن زمان تا پایان عمرش در مقام عضو گروه واژه گزینی با این فرهنگستان همکاری داشت.